Αποτελεί συχνό φαινόμενο η άρνηση του γονέα να προβεί ο παιδίατρος στον εμβολιασμό του παιδιού του. Τούτο προκαλεί αμηχανία, καθώς δεν έχει διασαφηνιστεί νομικά ποια είναι η θέση του παιδιάτρου, αλλά και του γονιού στην εν λόγω περίπτωση.Για να απαντηθεί το ερώτημα, αρχικά σκόπιμο είναι να αναζητηθεί στο σχετικό ελληνικό θεσμικό πλαίσιο.
Νομοθετικά δεν υφίστασται σχετικό έρεισμα για τον εξαναγκασμό των εμβολιαζομένων ή των εχόντων την γονική μέριμνα να προβούν στον εμβολιασμό, υπάρχει δηλαδή νομικό κενό, εκτός από την περίπτωση της φυματίωσης, όπου υπάρχει ειδική πρόβλεψή στο άρθρο 7 Ν.4053/1960 σχετικά με τον αντυφυματικό εμβολιασμό. (βλ. παράρτημα στο τέλος του κειμένου)
Συνεπώς, εφόσον δεν υπάρχει ειδική διάταξη που να ορίζει τα σχετικά με τον εμβολιασμό, σύμφωνα με την γενική αρχή του δικαίου, ότι δηλαδή, αν δεν υπάρχει ειδική ρύθμιση, επικαλούμαστε την σχετική γενική νομοθετική αναφορά, ανατρέχουμε στον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας.
Σύμφωνα με το άρθρο 12 παρ 1 του Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας αναφορικά με την συναίνεση του ενημερωμένου ασθενή, ορίζονται τα ακόλουθα:
«1. Ο ιατρός δεν επιτρέπεται να προβεί στην εκτέλεση οποιασδήποτε ιατρικής πράξης χωρίς την προηγούμενη συναίνεση του ασθενή.
2. Προϋποθέσεις της έγκυρης συναίνεσης του ασθενή είναι οι ακόλουθες:
α) Να παρέχεται μετά από πλήρη, σαφή και κατανοητή ενημέρωση, σύμφωνα με το προηγούμενο άρθρο.
β) Ο ασθενής να έχει ικανότητα για συναίνεση.
αα) Αν ο ασθενής είναι ανήλικος, η συναίνεση δίδεται από αυτούς που ασκούν τη γονική μέριμνα ή έχουν την επιμέλειά του.»
Ο εμβολιασμός συνιστά νομική πράξη, συνεπώς απαιτείται συναίνεση του ασθενούς ή του νόμιμου εκπροσώπου του. Αν μια ιατρική πράξη λαμβάνει χώρα, χωρίς να συντρέχει η προϋπόθεση της έγκυρης συναίνεσης του ασθενούς, τούτη αποτελεί «αυθαίρετη» ιατρική πράξη, παραβιάζει την σύμβαση ιατρικής αγωγής μεταξύ γιατρού και ασθενούς και, τέλος, παραβιάζει το άρθρο 57ΑΚ, καθώς συντρέχει περίπτωση προσβολής προσωπικότητας, υπό το πρίσμα της αυτοκαθοριστικής διάστασης του δικαιώματος. (κάθε πρόσωπο είναι δικαίωμα να αυτοκαθορίζεται σε σχέση με την σωματική ακεραιότητα και την υγεία του).
Τούτο, όμως, προϋποθέτει πως ο παιδίατρος ενημερώνει τον εμβολιαζόμενο ή τους έχοντες την γονική μέριμνα (11 παρ 4 ΚΙΔ) αναφορικά με το περιεχόμενο και τα αποτελέσματα της προτεινόμενης ιατρικής πράξη, τις συνέπειες και τους ενδεχόμενους κινδύνους ή τις επιπλοκές από την εκτέλεσή της, τις εναλλακτικές προτάσεις και τον πιθανό χρόνο αποκατάστασης. (άρθρο 11 ΚΙΔ). Η ενημέρωση - διαφώτιση δεν απαιτείται να γίνεται ούτε με απόλυτη λεπτομέρεια ούτε με τεχνικούς ιατρικούς όρους τους οποίους πολλές φορές αδυνατεί να κατανοήσει ο ίδιος ο ασθενής. Σε κάθε περίπτωση, ακόμη κι αν χρησιμοποιούνται τέτοιο όροι, θα πρέπει να γίνονται πλήρως κατανοητοί προς τον ασθενή, με την κατάλληλη επεξήγηση. Ο γιατρός είναι υποχρεωμένος να ενημερώνει τον ασθενή, για κάθε επέμβαση, έστω και μικρή, την οποίο πρόκειται να ενεργήσει, τυχόν επεμβατικές διαδικασίες, κάθε φάρμακο ή ουσία που του χορηγείται, κάθε αποτέλεσμα παρακλητικής εξέτασης, αλλά και να απαντά σε κάθε ερώτηση του ασθενή. (ΣτΕ 521/2006)
Συνεπώς, απαιτείται:
Πρώτον, πλήρης, σαφής και κατανοητή ενημέρωση και δεύτερον, να αφορά σε συγκεκριμένη επικείμενη ιατρική πράξη. Το καθήκον ενημέρωσης πρέπει να λαμβάνει χώρα με μετριοπάθεια, χωρίς δηλαδή εκφοβισμό ή υπερβολική παρότρυνση για ην εν λόγω ιατρική πράξη.
Η παραβίαση της παραπάνω υποχρέωσης συνιστά, πέραν της τυχόν αστικής ευθύνης, πειθαρχικό και πάντως όχι ποινικό αδίκημα.
Δεν θα πρέπει λοιπόν να διαφεύγει της προσοχής των γιατρών, ανεξαρτήτως της φύσης του φορέα όπου παρέχουν τις υπηρεσίες τους, ότι η παράλειψη τους να ενημερώσουν τον ασθενή, γεννά ενδεχόμενα υποχρέωση για αποζημίωση και πειθαρχική ευθύνη
Εφόσον εκπληρωθεί το καθήκον ενημέρωσης/διαφώτισης εκ μέρους του γιατρού, ο εμβολιαζόμενος ή ο έχων την γονική μέριμνα μπορεί να αποφασίσει.
Συμπερασματικά: Ο εμβολιαζόμενος ή ο έχων την γονική του μέριμνα έχει δικαίωμα να αποφασίζει για τον εμβολιασμό του παιδιού, ύστερα από επαρκή ενημέρωση εκ μέρους του γιατρού , αν θα διενεργηθεί επέμβαση στο σώμα του ή την υγεία του. Το δικαιώμα αυτό απορρέει από την συνταγματική προστασία της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και την προστασίας της ανθρώπινης αξίας (άρθρα 5 παρα 1 και 2 παρ 1 Σ)
Προς διασφάλιση, ωστόσο, όλων των εμπλεκομένων, θα ήταν σκόπιμο, κατά την γνώμη μου, να υπογράφεται υπεύθυνη δήλωση από γονείς και παιδίατρο, στην περίπτωση που ένα από τα δύο μέρη αισθάνεται αυτήν την ανάγκη, ώστε, σε περίπτωση πιθανής άρνησης του γονέα, ο παιδίατρος να διαβεβαιώνει πως ενημερώθηκε αναλυτικά ο γονιός για το εμβόλιο, αλλά και ο γονιός να δηλώνει την εν λόγω άρνησή του.
Επιμέλεια: Ηλέκτρα Κουτσούκου, Δικηγόρος